تبیین مراتب خلقت عالم همواره از مباحث مهم تحلیلی بین متألهان بوده است. به اعتقاد فلاسفه، عقل کاملترین موجود مجرد عقلی قابل فرض و صادر اول و بی واسطه از جانب خدا و موجود ازلی و ابدی است. عرفا با استناد به وحدت وجود، صور این عالم را اعیان ثابته و مستجن در ذات خدا،حقیقت صادر شده از حق تعالی میدانند که کاملترین و بسیطترین ظهور وجود واجب تعالی است. میرزا مهدی اصفهانی که بین عقل و نقل، تفکیک قائل بود با استفاده از آیات و روایات، از عقل اول به عنوان اشباح یا اظله یاد میکند که جوهر بسیط است. اصفهانی قائل به دو مرتبه بودن وجود یعنی مجرد و مادی است که در مرتبه اظله (تجرد) دارای هیچ محدودیتی نبوده و بعد از آن با موجودی مادیی که دارای ابعاد غیر قابل فهم به وسیله عقل است؛ یعنی «ماء بسیط» متحد میشود. بعد از اتحاد در مرحله اول دارای حالت لطافت و در مرحله بعد موقع ورود به عالم دنیا حالت کثافت (فشردگی) به خود میگیرد. به غیر از خدا، عرش، عقل و علم همه موجودات عالم ماده هستند. که اعتقاد به این سخن با انتقاداتی روبرو است که از جمله آنها مخالفت با ظواهر آیات و روایات و تعارض در عمل و نظر و تعصب بر ظواهر بدوی آیات و روایات است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به دنبال تبیین نظر میرزا مهدی اصفهانی و بیان نقد آن هستیم.
Abbaspour O, Mahdavi M, Mojtahedi A. The Stages of Creation of the World from Water in the Interpretive Perspective of Mirza Mehdi Esfahani: An Analysis and Critique. 3 2025; 24 (50) :231-254 URL: http://pdmag.ir/article-1-2263-fa.html
عباسپور عمران، مهدوی محمد، مجتهدی عبدالله. مراتب آفرینش جهان از آب بر اساس دیدگاه تفسیری میرزامهدی اصفهانی و نقد آن. پژوهش دینی. 1404; 24 (50) :231-254